Codziennie podejmujemy setki decyzji – od tych błahych, jak wybór śniadania, po te poważniejsze, które mogą wpłynąć na nasze życie na lata. Choć często mamy poczucie, że kierujemy się logiką i zdrowym rozsądkiem, psychologia pokazuje, że proces decyzyjny jest znacznie bardziej skomplikowany. W okresie decyzji wyborczych przyjrzyjmy się co właściwie dzieje się w naszej głowie, kiedy podejmujemy decyzje?

Daniel Kahneman, noblista i jeden z ojców psychologii behawioralnej, opisał dwa systemy, które kierują naszym myśleniem:

💨 szybki, intuicyjny, automatyczny - używamy go, gdy działamy nawykowo lub pod wpływem emocji
🧠 wolniejszy, analityczny, wymagający większego wysiłku - aktywuje się, gdy rozwiązujemy złożone problemy lub analizujemy dane.

Choć system analityczny wydaje się bardziej racjonalny, to w praktyce najczęściej korzystamy z systemu intuicyjnego – bo jest szybki i oszczędza energię.

Ogromny wpływ na podejmowanie decyzji mają emocje. Często myślimy, że powinniśmy „odciąć emocje” od racjonalnej analizy, ale to niemożliwe – i nie zawsze pożądane. Emocje dostarczają nam szybkich sygnałów o tym, co dla nas ważne. Intuicja, bazująca na wcześniejszych doświadczeniach, również potrafi być zaskakująco trafna – o ile dotyczy obszaru, w którym mamy realną wiedzę.

W okresie przedwyborczym bardzo częste jest podejmowanie decyzji w grupie. W rodzinie, pracy, wspólnocie, grupie przyjaciół dyskutujemy nasze poglądy i stanowiska, a proces decyzyjny jest grupowy – głosujemy na tą samą osobę. Ma to swoje plusy i minusy. Z jednej strony, różnorodność perspektyw może prowadzić do lepszych rozwiązań. Z drugiej – grupy są podatne na zjawisko tzw. konformizmu myślowego, który tłumi krytyczne głosy i może prowadzić do błędnych decyzji.

Style podejmowania decyzji

Psychologia wyróżnia różne style podejmowania decyzji, które odzwierciedlają nasze preferencje i schematy działania. Każdy z nas może wykazywać cechy kilku stylów, ale zwykle dominuje jeden z nich.

Najczęściej opisywane w literaturze style to:
➡️ Racjonalny – osoby tego typu analizują dane, rozważają alternatywy i podejmują decyzje w oparciu o logiczne przesłanki. Cenią dokładność i przewidywalność.
➡️ Intuicyjny – decyzje są oparte głównie na przeczuciu, wewnętrznym głosie lub emocjach. Ten styl może być szybki i skuteczny, ale ryzykowny w nieznanych sytuacjach.
➡️ Zależny – osoby te szukają potwierdzenia i opinii innych. Potrzebują wsparcia w podjęciu decyzji i często nie czują się pewnie, wybierając samodzielnie.
➡️ Unikający – charakteryzuje się odkładaniem decyzji na później, ignorowaniem problemu lub ucieczką przed odpowiedzialnością. Często wynika z lęku przed konsekwencjami.
➡️ Spontaniczny – decyzje podejmowane są impulsywnie, często pod wpływem chwili, bez głębszej analizy. Może prowadzić do szybkiego działania, ale i pochopnych wyborów.

Głosowanie przy kuchennym stole

W przededniu wyborów Marta i Tomek siedzą przy kuchennym stole. W radiu leci kolejna debata, ale Tomek przewraca oczami.
– „Wszyscy tacy sami. I tak nic się nie zmieni” – mówi zrezygnowanym tonem.
Marta z kolei przegląda ulotki, które przyszły pocztą.
– „Myślę, że jednak zagłosuję na tych nowych. Mają świeże podejście, a lider dobrze się prezentuje – mówi spokojnie i konkretnie.”
Tomek wzrusza ramionami.
– „No może i tak, ale mój ojciec mówi, że to wydmuszka. Ja chyba zagłosuję tak jak zawsze. Przynajmniej wiadomo, czego się spodziewać.”

W tej krótkiej wymianie można dostrzec różne style i mechanizmy podejmowania decyzji:
➡️ Marta działa częściowo intuicyjnie, kierując się pierwszym wrażeniem z debaty i wyglądem lidera – to efekt halo.
➡️ Tomek wykazuje styl unikający, bo czuje, że jego głos i tak niewiele zmieni.
➡️ Ostatecznie podejmuje decyzję zgodnie z głosem autorytetu (ojca), co wskazuje też na styl zależny.

Decyzja, którą podejmą, będzie miała realny wpływ, ale niekoniecznie oparta będzie na racjonalnym namyśle – raczej na uproszczeniach, emocjach i wpływach społecznych. Tak wygląda to u milionów ludzi na całym świecie.

Jak podejmować lepsze decyzje?

Choć nie unikniemy wszystkich błędów, możemy poprawić jakość swoich decyzji:
✅ Zatrzymaj się i zaangażuj system analityczny – nie podejmuj ważnych decyzji impulsywnie.
✅ Zbieraj informacje z różnych źródeł – konfrontuj swoje przekonania, czytaj, słuchaj i zbieraj informacje z różnych miejsc, nie tylko tych zgodnych z Twoimi poglądami i przekonaniami.
✅ Zadawaj pytania – co się stanie, jeśli wybiorę inaczej? Co stracę, a co zyskam?
✅ Bierz pod uwagę emocje, ale ich nie przeceniaj – pozwól im być częścią procesu, nie jego sterem.
✅ Ucz się na błędach – analizuj swoje decyzje z perspektywy czasu.